Kapitein Adriaan van Rossum ontvangt bijzondere Waarderingsspeld

Vorige week vond er een bijzondere gebeurtenis plaats, namelijk de uitreiking van de Waarderingsspeld Koninklijke Luchtmacht aan kapitein Adriaan van Rossum. Deze speld bestaat sinds 25 mei 2016 en kan worden toegekend aan personeel dat zich naar het oordeel van de Commandant Luchtstrijdkrachten heeft onderscheiden door bijzondere toewijding of loffelijk optreden. De speld werd uitgereikt door majoor Wim Lutgert, iemand met zelf een rijk verleden bij defensie, reservist, maar ook nog eens inwoner van Pijnacker-Nootdorp.

Voordat Lutgert overging tot de uitreiking, vertelde hij een boeiend verhaal over de geschiedenis van de voormalige vliegbasis Ypenburg. Een plek die in de Nederlandse militaire en luchtvaartgeschiedenis een zeer bijzondere plaats inneemt en waar de speld werd uitgereikt aan kapitein Van Rossum.

“Ypenburg, dat in 1936 werd geopend als luchtvaartterrein voor de sportvliegerij en na Schiphol het grootste vliegveld van ons land was, kreeg in 1939 de status van militair vliegveld. Dat was een gevolg van de sterk toegenomen internationale spanningen door het agressieve gedrag van Hitler in Duitsland. Hoewel ons land ervan uitging dat het net als in de Eerste Wereldoorlog neutraal zou blijven, besloot de regering op 29 augustus 1939 de algemene mobilisatie af te kondigen. Echter, de toestand van de Nederlandse krijgsmacht was zeer slecht. Als gevolg van de economische crisis die begon in 1929 en tot ver in de jaren ‘30 zou duren, was de werkloosheid hoog en waren de sociale voorzieningen slecht. Daarom was de regering niet bereid om veel geld aan Defensie uit te geven. Pas vanaf 1935 werden de defensie-uitgaven verhoogd, maar toen was het eigenlijk al te laat om nog ergens defensieorders te plaatsen. Ik denk dat ik mag zeggen dat hier parallellen te trekken zijn met het heden. Nog steeds voldoet ons land niet aan de door de NAVO gewenste 2%-norm en is onze krijgsmacht verre van op orde”, zo maakt Lutgert meteen een statement.

En kan het dan fout gaan? Ja, en hoe, vervolgde hij. “In de vroege ochtend van 10 mei 1940 viel Duitsland ons land aan. De Duitse luchtmacht, de Luftwaffe, voerde een bliksemaanval uit op Ypenburg en bombardeerde het vliegveld. Het gevolg was dat van de op Ypenburg gestationeerde vliegtuigen, 8 Fokker D-21 jachtvliegtuigen en 11 Douglas 8A/3N verkenners/lichte bommenwerpers, een fors aantal al op de grond verloren ging. De vliegtuigen die nog wel konden opstijgen gingen meteen de strijd aan tegen de Duitse overmacht maar moesten uiteindelijk het onderspit delven.”

“Tegelijkertijd voerden Duitse transportvliegtuigen luchtlandingstroepen en parachutisten aan die het vliegveld moesten veroveren om daarna door te stoten naar het centrum van Den Haag. Aldaar wilden zij koningin Wilhelmina, de regering en de legerleiding gevangennemen zodat de Nederlandse tegenstand binnen een dag gebroken zou zijn. Deze opzet mislukte volledig door de felle tegenstand van onze kant.”

“Ypenburg werd verdedigd door de eerder genoemde vliegtuigen van het Wapen der Militaire Luchtvaart (de voorloper van de huidige Koninklijke Luchtmacht). Op de grond werd de verdediging uitgevoerd door de Grenadiers met steun van een cavaleriedetachement van zes pantserwagens. Verder waren een aantal luchtdoelmitrailleurs aanwezig en werd de verdediging geholpen door in Delft opgesteld en door de Nederlandse Oliefabriek (nu Calvé) betaald licht luchtdoelgeschut.”

“Wat niet vergeten mag worden is dat onze troepen destijds voor een groot deel bestonden uit rekruten en reservisten (ook bij het vliegend personeel) die de strijd aangingen met zwaarbewapende en uitstekend getrainde Duitse troepen. Onze troepen daarentegen behoorden tot de jongste lichtingen opgeroepen militairen, hadden een minimale militaire opleiding gekregen en de meesten hadden nog nooit met scherp geschoten. Desondanks boden zij hevig verzet. Zie ook hier de verbintenis met wat er nu op een paar uur rijden hiervandaan plaatsvindt in Oekraïne waar studenten, fabrieksarbeiders, geleerden en ga zo maar door vechten voor hun en onze vrijheid!”

“Maar nu terugkerend tot de tijd van toen”, vervolgde Lutgert. “Als gevolg van de felle gevechten was Ypenburg binnen de kortste keren bezaaid met vliegtuigwrakken. Dat kwam ook omdat de Duitsers geen rekening hadden gehouden met de bodemgesteldheid. Veel transportvliegtuigen die allemaal een vast landingsgestel hadden sloegen bij de landing over de kop omdat de wielen vastliepen in het drassige polderlandschap. Omdat de Duitsers hier dus niet meer konden landen moesten zij uitwijken naar bijvoorbeeld de snelweg die nu de A 13 heet. Ook dat ging heel vaak mis omdat delen van de weg versperd waren door in allerijl aangevoerde riool- en betonbuizen en autowrakken.”

“Na zware gevechten zagen onze troepen hier op Ypenburg en in de nabije omgeving kans om in de loop van die eerste oorlogsdag het vliegveld grotendeels te heroveren. Die avond werd het laatste Duitse verzet gebroken en waren alle op en om het vliegveld gelande Duitse troepen geneutraliseerd of gevangengenomen.”

“Vanaf dat moment bleef Ypenburg in Nederlandse handen. Dat bleef zo tot 14 mei. Op die dag bombardeerden de Duitsers Rotterdam en dreigden dat andere grote steden hetzelfde lot zouden ondergaan. Ons land kon toen niets anders doen dan capituleren.”

“Wanneer we de balans opmaken dan zien we dat aan Nederlandse kant 95 militairen sneuvelden waarvan er acht tot het vliegend personeel behoorden. Deze acht zouden later postuum worden onderscheiden met het Vliegerkruis. Over de Duitse verliezen zijn tot op heden geen nauwkeurige gegevens bekend. Wel bekend is dat er ruim 1600 Duitsers op en rond Ypenburg krijgsgevangen werden gemaakt. Ruim 1200 gevangenen konden nog voor de capitulatie via IJmuiden naar Engeland worden afgevoerd.”

“Voor de strijd op Ypenburg zijn vier militairen postuum onderscheiden met de Militaire Willems-Orde waarvan de meest bekenden zijn: reserve tweede luitenant G.J.L. Maduro wiens naam voortleefd in Madurodam en dienstplichtig korporaal/ziekenverzorger M.P. Van Oudheusden. Het kazernecomplex in Hilversum waar de slachtoffers van de MH-17 ramp naar toe zijn gebracht draagt nog altijd zijn naam”, weet Lutgert.

Hoe ging het nu verder met Ypenburg? “Na de capitulatie werd het door het oorlogsgeweld zwaar beschadigde vliegveld weliswaar door de Duitsers hersteld maar het was verder voor hen van weinig betekenis vooral vanwege de terreingesteldheid. Uiteindelijk werd het terrein in 1943 door het graven van een groot aantal sloten en het plaatsen van obstakels onbruikbaar gemaakt. Twee jaar later zouden de Duitsers voor hun terugtocht ook de bebouwing grotendeels vernielen.”

“Na de Duitse capitulatie werd de wederopbouw van Ypenburg voortvarend ter hand genomen. In september 1945 kon hier al het eerste naoorlogse vliegfeest worden gehouden. De opbrengst van dit luchtvaarttournooi, georganiseerd door de Britse luchtmacht de Royal Air Force, kwam ten goede aan de slachtoffers van het geallieerde vergissingsbombardement op het Haagse Bezuidenhout eerder dat jaar. Onder het toeziend oog van koningin Wilhelmina die op het dakterras van het stationsgebouw had plaatsgenomen maakte het Nederlandse publiek voor het eerst kennis met het fenomeen straaljagers (de Britse Gloster Meteors).”

In mei 1947 kon het vliegveld Ypenburg officieel worden heropend. Lutgert: “Dat ging gepaard met een groot vliegfeest dat de opmaat vormde voor een reeks internationale luchtvaartshows, de ILSY’s (Internationale Luchtvaart Shows Ypenburg) die van 1949 tot en met 1957 werden gehouden. Naast de Nationale Luchtvaartschool en de Rijksluchtvaartschool vestigden zich op en rond het vliegveld diverse luchtvaartondernemingen zoals die van Frits Diepen, Martin Schroder (Martinair) en de eerste Nederlandse chartermaatschappij Aero Holland dat echter een kort leven was beschoren.”

“In september 1955 kwam Ypenburg weer in handen van Defensie wat een gevolg was van de toetreding van ons land tot de NAVO. Vliegbasis Ypenburg werd de thuisbasis van het 298, het 299 en het 334 Transportsquadron terwijl ook de Search and Rescue (SAR) eenheid van de luchtmacht hier onderdak vond. Deze situatie zou tot 1968 blijven bestaan. Toen besloot de regering dat de operationele onderdelen uit financiële overwegingen en de toenemende klachten over geluidshinder naar elders moesten verhuizen. Ypenburg werd een zogenaamde slapende basis, een reserve militaire vliegbasis waar in vredestijd beperkt vliegverkeer mogelijk bleef ten behoeve van onder meer het Koninklijk Huis, de regering, het parlement en de luchtmacht. Een bijzondere gebeurtenis vond plaats op 2 juli 1968 toen mr. Pieter van Vollenhoven hier op Ypenburg werd beëdigd tot reserve-officier. In de daaropvolgende jaren zouden tal van staatshoofden en andere vip’s op Ypenburg aankomen of vandaar vertrekken. Om er een paar te noemen; de Duitse bondskanselier Willy Brandt, president Soeharto van Indonesië, koning Hussein van Jordanië, premier Trudeau van Canada, premier Rajiv Ghandi van India, president Tito van Joegoslavië en kroonprins Charles van Groot-Brittannië. Daarnaast vond de Luchtmacht Stafschool hier op Ypenburg onderdak en wel in het voormalige stationsgebouw en het gebouw waar vroeger de Nationale Luchtvaartschool zetelde. Voor kolonel b.d. Banse en mijzelf een plek van betekenis. Kolonel Banse volgde hier eerst de Hoofdofficierscursus en later de Hogere Stafvorming en voor mij begon hier mijn carrière bij de luchtmacht.”

“Omdat de behoefte aan reserve-bases na de val van de Berlijnse Muur was afgenomen, besloot de regering in 1991 dat Ypenburg kon worden afgestoten. Na de officiële sluiting op 20 september 1991 werd begin 1992 begonnen met de sloop.”

“In de daaropvolgende jaren zou het voormalige vliegterrein worden omgetoverd tot een Haagse woonwijk. Alleen het stationsgebouw, gerestaureerd door de Nationale Maatschappij tot Restaureren & Herbestemmen van Cultureel Erfgoed BOEI, de woning van de vroegere luchthavendirecteur uit 1937, de oude verkeerstoren en een groot aantal straatnamen herinneren nog aan het luchtvaartverleden van dit gebied. Daarnaast draagt de 13e Luchtverdedigingsbatterij van de Koninklijke Landmacht met trots de naam “Ypenburg”.”

Ieder jaar wordt op 10 mei hier bij het door Ineke van Dijk vervaardigde oorlogsmonument, de herdenking van de Slag om de Residentie/Ypenburg gehouden. Aan deze in de loop der tijd tot een zeer grote herdenking uitgegroeide plechtigheid neemt door mijn toedoen sinds een aantal jaren ook een detachement van de Groep Luchtmacht Reserve (GLR) deel om de reservisten die in de strijd zijn omgekomen te eren. Ook de luchtmachtleiding ziet het belang van deze herdenking in. Voor mijzelf was het dan ook een hoogtepunt toen ik bij de herdenking vorig jaar mei samen met de Directeur Operaties Koninklijke Luchtmacht, commodore-vlieger Bert de Smit een krans namens de luchtmacht mocht leggen. Kapitein Van Rossum en het onder zijn commando staande GLR-detachement waren daar getuigen van.”

“In de afgelopen jaren heeft kapitein Van Rossum met betrekking tot het GLR-detachement op diverse vlakken een grote rol gespeeld en mij veel werk uit handen genomen. Het was mij dan ook een groot voorrecht dat hij mij vroeg om zijn coach/mentor te zijn bij de Middelbare Defensie Vorming die hij alweer enige tijd geleden volgde. In de loop der tijd heb ik kapitein Van Rossum leren kennen niet alleen als vriend maar ook als een integer en bescheiden officier. Voor zijn werkzaamheden met betrekking tot Ypenburg ben ik hem zeer erkentelijk en dat wilde ik graag tonen door hem voor te dragen voor de Waarderingsspeld Koninklijke Luchtmacht”, zo vertelde Lutgert in het bijzijn van collega’s, betrokkenen en familieleden.

Om mijn voordracht kracht bij te zetten heb ik contact opgenomen met kolonel Carel Banse aangezien kapitein Van Rossum ook vrijwel ieder jaar met een kleine GLR-afvaardiging aanwezig is bij de 15 augustus 1945 herdenking van st. Arjati in Breda. Kolonel Banse aarzelde niet om de voordracht te ondersteunen en daarmee kon het hele proces om tot toekenning te komen in gang worden gezet.” 

Na de indrukwekkende speech van Lutgert en warme woorden van kolonel Banse, werd de speld uitgereikt aan kapitein Van Rossum.

Vragen of opmerkingen
Reageren op dit artikel? Mail naar: wlutgert@planet.nl.

Foto’s: Martijn Mastenbroek