Sonnevelds dorp: einde van een mythe

Pijnacker - Voor veel Nederlanders was de plotselinge dood van de slechts 56 jaar oud geworden theaterallrounder Wim Sonneveld vijfendertig jaar geleden een enorme schok. Vlak na zijn dood op 8 maart 1974 werd het alom bekende lied “Het Dorp” op single uitgebracht en bereikte de top 40.

Zo verkreeg Wim Sonneveld als één van de weinige Nederlandse artiesten postuum nog een hit. Toen nam het gerucht toe dat dit prachtige lied wel eens over Pijnacker kon gaan. Tot op de dag van vandaag leeft deze gedachte bij vele dorpsgenoten. De naam van het dorp wordt echter niet genoemd in het lied. Al snel rijzen er vragen als: kwam Wim Sonneveld uit Pijnacker en heeft hij het lied geschreven?

Familieband

De naam Sonneveld komt al sinds eeuwen voor in de omstreken van Pijnacker. De oudste afstammeling van Wims familie is Dirk Sonneveld uit 1550. Deze tak is bekend vanuit Maasland en afstammelingen verspreidden zich naar o.a. ’s Gravenzande, De Lier, Naaldwijk, Vrijenban (onderdeel van Delfgauw) en Pijnacker. Niet alleen de opa van Wim Sonneveld, Leendert, woonde in deze contreien, maar ook Wims vader Gerrit is geboren in Delfgauw.

Hoewel veel telgen van het geslacht Sonneveld werkzaam waren in de agrarische sector koos Gerrit aanvankelijk voor het vak timmerman. Hij verhuisde naar Utrecht en begon daar een kruidenierswinkel. Wims moeder was de uit Bergschenhoek afkomstige Geertruida van den Berg, die op 38-jarige leeftijd na een lang ziekbed stierf. Wim was toen 5 jaar oud en Leen, de oudere broer van Wim, vertelde aan onze redacteur hierover: “Mijn vader is nooit hertrouwd daarna. De twee oudsten in het gezin waren mijn twee zussen, die de taken overnamen. De één hielp in het huishouden en de ander in de winkel. In de vakanties werden wij vaak ondergebracht bij familie, o.a. in Pijnacker.” Wim Sonneveld is echter in Utrecht geboren.

Zoals al geschreven woonde Wims opa in Pijnacker en later zijn oom Joh. aan de Noordweg 71. Ook een andere broer van zijn vader was de toenmalige gemeente Pijnacker trouw gebleven: Henk Sonneveld, aanvankelijk groenteman en later drogist op de Westlaan. Dit was voor de oorlog de enige drogist in Pijnacker; de zaak is overgenomen door Janus Welbie. Waar Henk geen kinderen naliet, zorgde Joh. Sonneveld voor drie kinderen: Leendert, Arie en Cor. De 68 jaar oude Ton Sonneveld is in Pijnacker momenteel het meest directe familielid van Wim. Als zoon van Leendert, een volle neef van Wim, is hij dus een achterneef.

Rein Sonneveld, barman van Het Baken, weet te vertellen: “Mijn opa, naar wie ik genoemd ben, zei altijd dat alle Sonnevelds -al is het ver- familie van elkaar zijn. Zolang de naam begint met een ‘s’ en eindigt op een ‘d’. Vroeger kwam het zelfs voor dat de ene Sonneveld trouwde met een ander. Ze worden over het algemeen erg oud”. Ook Rein verkeerde in de veronderstelling dat “Het Dorp” over Pijnacker handelt.

Het lied “Het Dorp”

Vlak na het overlijden van Wim Sonneveld verscheen op single “Het Dorp”, een nummer dat opgenomen werd in 1969 (en geschreven in 1966). Het behoort tot die spaarzame klassiekers onder de Nederlandstalige hits die nog vaak op de radio te beluisteren zijn. Toch deed deze postume hit geen ‘wonderen’ in 1974; het nummer bereikte slechts de 27ste plaats in de top 40. Een lagere positie dan eerdere singles als “Frater Fernantius” en “De Kat Van Ome Willem”. In die tijd is het gerucht ontstaan dat “Het Dorp” wel eens over Pijnacker zou kunnen gaan. Wie de tekst leest, ziet geen verwijzing naar Pijnacker, immers de meest karakteristieke gegevens zijn ‘slagerij J. van der Ven’ en ‘een raadhuis met een pomp ervoor’.

Slagerij J. van der Ven

Buiten Opstal in het winkelcentrum en Schakel op de Oostlaan had Pijnacker (sinds de jaren ’30) nog tien andere slagers: van Aalst, Bos en later Valkenburg op de Oostlaan, enkele generaties Hoogeboezem op de Westlaan, in de Stationsstraat Rink, Westmaas (tot een paar jaar geleden Opstal), De Jong in de Emmastraat, van der Wenden in de Stationsstraat, Overmeer op de Oostlaan en later Meidoornlaan en Vollebregt in de Julianalaan. De naam J. van der Ven is nooit voorgekomen. Ook dat ‘raadhuis met een pomp ervoor’ klopt niet met het beeld van Pijnacker, dus dat optimisme van het plaatselijk chauvinisme zal bij deze al getemperd worden.

Hugo Verhage

Wie het singletje “Het Dorp” bekijkt, ziet staan dat het nummer van origine Frans is: “La Montagne” van de chansonnier Jean Ferrat. Dit nummer uit 1966 handelt over de bergdorpen die leegstromen omdat de inwoners hun geluk zoeken in de steden. Niet een typisch Hollands onderwerp. De melodie was echter zeer mooi, aldus de francofiel Wim Sonneveld. Ook George Moustaki moest die mening toegedaan zijn, want zijn compositie “Le Métèque” heeft zeker enige verwantschap met “La Montagne”. Bij de gegevens op Sonnevelds single staat de naam Hugo Verhage vermeld, die er een Nederlandse vertolking van gemaakt heeft. Wie is dan Hugo Verhage? Dit bleek het pseudoniem te zijn van Friso Wiegersma, de voormalige kostuum- en decorontwerper van Wim Sonneveld, die later zijn levenspartner werd. Sonneveld ontdekte diens schrijverstalent (Wiegersma begon pas op zijn 40ste), maar raadde hem aan dit niet onder eigen naam te doen. De teksten konden wel eens extra kritisch bekeken worden onder het motto: “schoenmaker hou je bij je leest”. Wiegersma overleed op 5 juni 2006.

Friso Wiegersma

Veel Frieser zal een naam niet klinken, maar toch is in 1925 deze veelzijdige kunstenaar geboren in het Brabantse Deurne. Zijn vader was dokter evenals diens vader. “Dorp Aan De Rivier”, het uit 1934 daterende verfilmde boek van Anton Coolen, is gebaseerd op de verhalen die Friso’s vader over de praktijk en belevenissen van zijn vader aan Anton Coolen vertelde. “Het Dorp” gaat dan ook over Friso’s jeugd in Deurne, gebaseerd op de veranderingen die hij waarnam als hij zijn ouders ging bezoeken. Het enige ‘autobiografische’ element aan het lied is “langs het tuinpad van m’n vader, zag ik de hoge bomen staan”, want ook in Deurne stond geen raadhuis met een pomp ervoor en was er geen slagerij die J. van der Ven heette. Dit kan men scharen onder dichterlijke vrijheid, iets dat vaak handig uitkomt met de rijm. Overigens is Van der Ven in tegenstelling tot in Pijnacker een veelvoorkomende naam in Deurne.

Telkens weer het dorp

In 2000 verscheen Wiegersma’s boek met als titel “Telkens Weer Het Dorp”. Dit klinkt als een afkeuring of gevoel van miskenning, alsof zijn kwaliteiten versimpeld worden tot één muzikaal wapenfeit, nl. het schrijven van “Het Dorp”. Niets is minder waar. Ook “Telkens Weer” van Willeke Alberti is van Wiegersma’s hand, zodat de titel eigenlijk uit twee componenten bestaat. “Telkens Weer” is voorzien van muziek door Ruud Bos en is afkomstig uit “Rooie Sien”. Wiegersma heeft zo’n 75 liedjes geschreven o.a. voor Willem Nijholt (Het Lachen), Frans Halsema (De Sneeuwman) en Purper (De Middeleeuwen). Een ander bekend ‘Sonneveld-lied’ is “Nikkelen Nelis”, waarin de strofe ‘zij kon het lonken niet laten’ zelfs Van Dale haalde. Op initiatief van Hans van der Woude, latere levensgezel van Friso Wiegersma, is dit boek tot stand gekomen en 2003 draaide een theatervoorstelling met dezelfde naam in den lande. Jenny Arean, Marnix Kappers, Joke de Kruijf en Tony Neef vertolkten als een hommage Wiegersma’s oevre.

Tot Slot

Wim Sonneveld sprak nooit over Pijnacker, aldus Friso Wiegersma. Helaas voor degenen die hopen op een invloedrijke rol van de gemeente Pijnacker. Het lied is in de kern wel herkenbaar voor de ouderen onder ons. Elk dorp heeft in de jaren ’60 een metamorfose ondergaan. Dat uitgerekend dit lied als grootste erfgoed van Wim Sonneveld wordt beschouwd, terwijl het tijdens diens leven nauwelijks indruk maakte, is natuurlijk opmerkelijk. Veel mensen zullen met deze uitkomst wellicht teleurgesteld zijn; het is echter de schuld van Ronald Waasdorp, de aimabele uitbater van het Snookercentrum, waar prachtige foto’s van oud-Pijnacker hangen: “Meen je dat nou, gaat het niet over Pijnacker? Dan moet je daar eens over schrijven!”. Het is deze maand precies 35 jaar geleden dat Wim Sonneveld overleed en dat “Het Dorp” in de top 40 terecht kwam. 35 jaar later verdwijnt ook de mythe, dat deze ‘evergreen’ over Pijnacker gaat.

Popquiz

Wegens groot succes wordt zaterdag 18 april in het Snookercentrum aan de Oostlaan in Pijnacker weer een Nederlandse Popquiz georganiseerd. Wellicht komt ook de historie van Wim Sonneveld aan bod.

Kemp en Lalleman

Overigens zijn er wél liederen over Pijnacker. Jaap Lalleman maakte in de veertiger jaren van de vorige eeuw al eens de tekst voor een Pijnacker lied. Zangvereniging Halleluah heeft het ook wel gezongen. Het lied heeft drie coupletten, het eerste couplet heeft de volgende tekst:

Pijnacker, mijn lief klein dorpje,

Jou heb ik een lied gewijd,

In jouw landen en je polders,

Voeren wij onz’ levensstrijd,

Aan jouw gronden en je akkers

Aan je plassen en je vaart,

Voelen wij ons saamverbonden

Daar staat ook ons huis en haard.

Sinds kort is er een nieuw lied over Pijnacker. De tekst is van Kees Kemp en roept herinneringen op aan vroeger. Aan de Laanvaart, aan de slagersjongen op de fiets, aan de hoefsmid op de laan, aan het Uitpad en aan de ijskraan van Sjaak. Allemaal vergane glorie. Tijdens de aanstaande seniorenmiddag zal Kees dit lied ongetwijfeld weer ten gehore brengen. Zeker weten dat het refrein dan weer massaal wordt meegezongen:

Pijnacker je doet me toch zo’n deugd

Ik kreeg van jou een hele mooie jeugd

Die tijd komt nooit meer terug

De roddels op jouw laanbrug

Pijnacker ik denk vaak aan die tijd

Ze zijn bij jou de weg een beetje kwijt

Jouw polders volgebouwd

Met huizen volgestouwd

Geef mij maar die goeie ouwe tijd.