Gewoon purperschaaltje

Begin januari wandelde ik langs de Laan van Klapwijk in Pijnacker. Het viel me op dat er op enkele boompjes langs deze laan opvallend veel korstmos groeit van een soort, die ik vroeger naar mijn idee zelden zag hier in de omgeving. Dat wekte mijn nieuwsgierigheid.

Korstmossen bestaan uit een samenwerkingsverband tussen schimmels en algen. Vorig jaar las ik interessante wetenswaardigheden over deze bijzondere levensvorm in het boek ‘Verweven leven’ van Merlin Sheldrake. Korstmos kan extreme omstandigheden overleven met weinig minerale voedingstoffen en water, bij intense blootstelling aan de zon. Sommige soorten groeien voornamelijk op steen, andere op boomschors. Wat voor soort zou er op de boompjes aan de Laan van Klapwijk groeien? De determinatie-app Obsidentify maakt er met 100% zekerheid van: gewoon purperschaaltje (Lecidella elaeochroma). 

In de korstmossengids en op internet bekijk ik foto’s van deze soort. De determinatie lijkt te kloppen. Op Verspreidingsatlas.nl lees ik dat het een vrij algemene soort betreft die in het hele land voorkomt op de gladde schors van jonge laanbomen. Het boompje waar het gewoon purperschaaltje op groeit is naar schatting zo dik als mijn arm en omstreeks 2017 aangeplant, in het jaar dat de laan is aangelegd. De kleur van de knoppen (rood) en de vorm van het afgevallen blad onder de boom doet vermoeden dat het een Noorse esdoorn betreft. Er groeien nog enkele van deze boompjes langs de laan. Die zijn ook rijkelijk voorzien van deze korstmos, die mij van een afstand doet denken aan een blarenpleister met zwarte stipjes. Op andere boomsoorten in de omgeving zitten deze ‘pleisters’ niet. Vermoedelijk zat het gewoon purperschaaltje al op de boompjes toen ze werden aangeplant. Tijdens mijn biologiestudie heb ik in 1988 een onderzoekje van studenten begeleid, naar de invloed van luchtkwaliteit op korstmossen die op bomen groeien. Destijds zat er nog vrij veel zwaveldioxide in de lucht. 

We zagen toen geen gewoon purperschaaltje op de bomen. Zou de soort zijn toegenomen sinds 1988? In Verspreidingsatlas kun je schuiven aan de tijdschaal naast de verspreidingskaart, maar ik begrijp niet goed hoe het werkt. Daarom vraag ik korstmosspecialist Laurens Sparrius om advies. De reactie van Laurens: “Het klopt dat die soort sterk is toegenomen omdat er tegenwoordig minder algen op de bomen groeien, zoals vroeger het geval was met veel luchtverontreiniging. Op de kaart kun je de vroegere verspreiding tonen, door de schuiven tussen bijvoorbeeld 1950 en 1980 te zetten.”

Caroline