S.I.P. over Zwarte Piet in Pijnacker

Pijnacker - Acteur en regisseur Walter Vermeer uit Pijnacker van Stichting Sint in Pijnacker (S.I.P.), vervult al jaren een niet nader te noemen hoofdrol bij de intocht van Sinterklaas en zijn zwarte Pieten. De donkere vrolijke knechten staan echter behoorlijk ter discussie.

Onlangs oordeelde de Amsterdamse rechtbank dat de figuur van Zwarte Piet een negatieve stereotypering is van zwarte mensen. Om die reden mag Amsterdam van de rechtbank geen vergunning meer afgeven voor een intocht met zwart geschminkte pieten. Onze redactie ging het gesprek aan met Walter over de toekomst van het volksfeest waar hij al meer dan twintig jaar aan verbonden is. 

Wat dacht je toen je voor het eerst hoorde over de discussie rondom zwarte Piet?
“Dit is mijn persoonlijke mening: ik had eerst een gevoel van “wat een gezeik”. Daarna ben ik vooral geschrokken van de reacties van een (klein?) aantal voorstanders van zwart geschminkte Pieten. Doodsbedreigingen aan mensen die voorstellen om met gekleurde Pieten te komen… Ik wist wel dat Nederland niet zo tolerant is als we graag denken, maar dit… Absurd. Daarna ben ik vooral gaan denken en twijfelen of ik het nog wel leuk vond om door te gaan. En zo ja: hoe dan? Ik kreeg steeds meer de indruk alsof ik medeverantwoordelijk ben voor een racistisch feest. En dat is het niet. Moet er dan iets veranderen omdat een heel kleine minderheid last heeft van de zwarte Pieten? Ik ben er nog niet uit.”

Je hebt uitvoerig onderzoek gedaan naar de historie van zwarte Piet. Even los van de hedendaagse geïnterpreteerde symboliek: waar stond zwarte Piet in den beginne voor? Welke betekenis droeg hij met zich mee?
“Net zoals bij veel andere festiviteiten is ook het Sinterklaasfeest “overgenomen” door het Christendom. Zo staat van 25 december helemaal niet vast dat het de feitelijke geboortedag van Jezus zou zijn, maar is het een voor-Christelijk heidens moment om te vieren dat de dagen weer gingen lengen. De Kerk heeft daar toen de geboorte van Christus opgeplakt; dan ging het in een moeite door. Met Sinterklaas is het hetzelfde. Er is dan wel een (eigenlijk twee) katholieke heilige(n) geweest op wiens persoon de huidige kindervriend is gebaseerd, maar de wortels van Sinterklaas gaan verder terug en elementen van het feest zijn terug te voeren tot de Noorse mythologie. De schimmel waarop de Sint rijdt is gebaseerd op het paard van Wodan (reed ook op een wit paard), de roede die zwarte Piet vasthield is een Germaans vruchtbaarheidssymbool, en zo kunnen we nog wel even doorgaan. Zwarte Piet zelf is volgens sommige onderzoekers niet zwart omdat hij Moors is, maar omdat hij een symbool is voor al het slechte in een mens dat dan door Sinterklaas wordt beteugeld. Een zwartgeblakerde demon uit de hel. Hij kan ook geënt zijn op de raven van Wodan of op Berserkers – Noorse krijgers die hun huid zwart verfden en in dienst stonden van –wederom – Wodan. Maar waar het ook vandaan komt: Sint en Pieten zijn symbolen en niet per se echte personen. Het is een sprookje en die zijn lastig te veranderen. Als je dat al zou willen. Stiefmoeders komen er ook bepaald bekaaid af in sprookjes, maar je gaat Doornroosje toch niet herschrijven omdat er stiefmoeders zijn die daar last van hebben?”

Je bent al meer dan twintig jaar betrokken bij de intocht van Sinterklaas: heb je ooit gehoord of gemerkt dat mensen zich gekwetst hebben gevoeld? Kun je daar wellicht een voorbeeld van geven?
“Bij de intocht in Pijnacker heb ik nooit ervaren dat er ook maar iemand zich gekwetst heeft gevoeld: er is in ieder geval nooit ofte nimmer een reactie van dergelijke aard bij mij of de andere organisatoren van de intocht binnengekomen. Wel van mensen die zwarte Piet hadden willen spelen, maar die niet werden gekozen omdat we er al zoveel hadden…”

Heeft Stichting Sint In Pijnacker (S.I.P.) begrip voor het feit dat mensen (al is dit uiteraard in geen geval de bedoeling van Stichting Sint In Pijnacker) een vervelend gevoel kunnen hebben bij zwarte Piet? Zich zelfs gediscrimineerd kunnen voelen?
“Ja, dat begrip is er wel degelijk. Het is de reden waarom we elk jaar weer zorgvuldig te werk gaan bij het bepalen van het programma en welk thema we daarbij aansnijden. Daarbij staat voorop dat we de kinderen een fantastisch feest willen aanbieden. Dat is leidend. Maar begrip voor hun gevoelens wil niet zeggen dat we ons verplicht voelen om meteen alles aan te gaan passen. Ik leg liever uit in een dialoog waarom we het feest vieren zoals we dat doen en dat de intentie ervan in ieder geval nooit racistisch of discriminerend is bedoeld.”

Staat Stichting Sint In Pijnacker (S.I.P.) open voor verandering? Zo ja, welke ideeën of veranderingen worden mogelijk doorgevoerd? Doen jullie dit in samenspraak met inwoners? Leden? De gemeente? Wie of wat is jullie klankbord?
“De SIP wordt gevoed door op de eerste plaats natuurlijk de medewerkers zelf en de reacties van de kinderen/het publiek. We houden ieder jaar een evaluatie onder de medewerkers en het staat elke bezoeker vrij om via de mail/telefoon of website een reactie te geven op wat wij bieden. Daarnaast hebben we te maken met onze sponsor, de ondernemingsvereniging Ackershof. Ook de winkeliers zijn er niet bij gebaat als het feest discutabel of controversieel is. Daarom hebben zij ook altijd wat te zeggen over het (voorgenomen) programma. De gemeente heeft dan nog het laatste woord: op basis van de vergunningsaanvraag kunnen zij ook medebepalen. Dat gaat tot nu toe altijd in prima overleg. Daarbij staan we open voor veranderingen/verbeteringen, mits zij passen binnen de traditie van het feest.”

Leeft de discussie rondom zwarte Piet bij de vrijwilligers van Stichting Sint In Pijnacker (S.I.P.)?
“Die discussie leeft zeker; vorig jaar brandde die echt goed los en vanzelfsprekend hebben we het er intern vaak over gehad. Zoveel mensen, zoveel meningen, maar in 2013 hebben we in gezamenlijk overleg besloten om de traditie in ere te houden en “gewoon” door te gaan met zwarte Pieten, inclusief oorring (dat voor de kinderen gewoon een prachtig sierraad is en geen bal te maken heeft met slavernij). Ook omdat we hier nog nooit een wanklank hebben gehoord over de zwarte Pieten. Misschien omdat dit toch nog een gemeenschap is waar t.o.v. grote steden relatief minder mensen wonen die er last van zouden kunnen hebben. Maar ook wij zien regelmatig tijdens de intocht mensen in het publiek met een donkerder huid dan de Pieten en die staan toch allemaal echt te genieten hoor! Maar het is niet dat we geen verandering zouden willen doorvoeren omdat we niet openstaan voor veranderingen; dat is ook onvermijdelijk. Zo ben ik zelf bepaald geen voorstander van zwarte Pieten met een identiteit, zoals je steeds meer op TV ziet: een Piet in een Elviskostuum met Elvis-haar, een professor Piet met grijs haar en een snor. Dat soort dingen vind ik teveel gericht op de volwassen kijkers en niet op de kinderen. En toch sijpelt dat ook bij ons door, want die ontwikkelingen hou je echt niet tegen. Zo ben ik vorig jaar gezwicht om toch twee expliciete meisjespieten mee te nemen...”

Heeft Stichting Sint In Pijnacker (S.I.P.) ook contact met andere organisatoren van Sinterklaasintochten: bijvoorbeeld in Nootdorp? Wordt er een en ander onderling afgestemd?
“Er zijn wel wat contacten, maar dat heeft tot nu toe niet geleid tot regelmatig of structureel overleg met de organisatoren van de intochten van plaatsen in de omgeving. Ik denk wel dat het een goed idee is en ik heb dat in het verleden ook wel eens voorgesteld, maar – ook vanwege de drukte die bestaat rondom het organiseren van een intocht – is het er tot op dit moment nooit echt van gekomen. Wel goed om dat nu eens op te gaan pakken. Het kan interessant zijn om te weten hoe de andere organisaties met deze discussie omgaan.”

Hoe zie jij zelf het Sinterklaasfeest over tien jaar? Is zwarte Piet dan helemaal van het toneel verdwenen?
“Ik heb nu net twee dochtertjes, een van twee jaar oud en een van vier maanden. Ik hoop dat ze over tien jaar met net zoveel plezier terugkijken op de Sinterklaastijd als ik dat doe. Met andere woorden: het gevoel is belangrijk, de vorm - in mijn optiek – minder. In mijn tijd zag je de Sint een of twee keer op televisie en verder niet. Altijd was er weer die spanning: zou die komen, zou die niet komen? Nu is hij vanaf twee weken voor de intocht dagelijks op meerdere kanalen op TV en komt op elke sport/hobbyclub. Je kunt niet meer om ‘m heen. Het mystieke van de Sint is redelijk verdwenen, maar dat is voor mijn dochters de norm. Daar kan ik dan wel een punt van maken, maar het gaat niet om mij, het gaat om hoe kinderen het beleven. En als die opgroeien met een groene Piet, is dat voor hun de norm. We moeten denk ik ophouden om krampachtig vast te houden aan de vorm met daarbij één aantekening: we moeten er wel voor blijven zorgen dat de mensen die de Pieten spelen onherkenbaar blijven – dat is volgens mij een essentieel onderdeel van het Sinterklaasfeest. En lichtblauwe of gele schmink: daar zie je zo het gezicht doorheen.”

Hoe denkt deze Sint het geschiedkundig te kunnen verklaren dat er meerdere kleuren Pieten zouden opduiken?
“Als je met droge ogen durft te beweren dat de Sint op een anderhalve ton wegend wit paard en vergezeld van tientallen mannen in fluorescerende feestkledij onopvallend op het dak cadeaus van een vierkante meter omvang door schoorstenen met een diameter van 10 centimeter kan proppen zodat het precies in een schoentje maat 6 valt, kun je net zo makkelijk verklaren waarom er een rode of een paarse Piet is. Let maar eens op: bij onze intocht op 22 november komen we al met een verklaring daarvoor…”

Tot slot: Wat vindt Piet er zelf van dat hij zo zwart wordt gemaakt?
“Dat moet je aan een Piet vragen, ik ben niet hun heer en meester.”