Dorpskerk luistert naar indrukwekkend persoonlijk verhaal van Ronald Waterman over zijn oorlogservaringen

Een kleine 150 mensen waren donderdag 28 april in de Dorpskerk in Pijnacker live getuige van een voordracht van de 87-jarige Ronald Waterman over zijn ervaringen en opvattingen in en over de Tweede Wereldoorlog, mede in relatie tot de huidige oorlog die Rusland voert tegen Oekraïne.

Ronald Waterman is van 28 september 1934. Hij was dus ruim 5,5 jaar oud toen de oorlog op 10 mei 1940 uitbrak. “Laat ze ophouden met dat getimmer”, riep hij thuis in Delft tegen zijn moeder, toen het Duitse leger op 10 mei heel vroeg in de morgen was begonnen met de uitvoering van het plan om de vliegvelden van Ockenburg, Ypenburg en Valkenburg in te nemen.
Het doel daarvan was de Nederlandse regering en de koningin gevangennemen om zo in hoog tempo Nederland te verslaan. Het plan mislukte omdat de weerstand bij de verdediging van met name het vliegveld Ypenburg bij Nootdorp en Den Haag veel groter was dan de Duitsers hadden vermoed en verwacht. Rond de tweehonderd Duitse vliegtuigen raakten bij de Slag om Ypenburg en de andere vliegvelden onherstelbaar beschadigd. Pas na het verwoestende bombardement op Rotterdam op 14 mei gaf Nederland zich gewonnen.

Vier kinderen
Ronald Waterman was de jongste in een gezin met vier kinderen, drie jongens en één meisje. Zijn vader was hoogleraar en rector-magnificus van de TU Delft en zijn moeder was een toegewijd pianiste die onder meer de zang van het jongste kind Ronald begeleidde. Het gezin Waterman was van Joodse herkomst. Joods ben je als minimaal drie van je vier grootouders Joods zijn, zo antwoordde Waterman donderdag op een vraag vanuit de zaal.

Hitler Duitsland zag het Joodse volk – het Joodse ras – als een bedreiging voor de hele wereld en zo groeide gaandeweg het plan om de Joden voor eens en altijd te vernietigen. Uiteindelijk heeft dat zes miljoen Joden het leven gekost. Gaandeweg de oorlog werden de beperkingen voor Joodse mensen in de door Duitsland bezette landen steeds groter.
Ronald Waterman schetste dat Joodse kinderen op een bepaald moment niet meer naar school mochten. Dat vond hij zelf heel naar. Toen hij als leerling van klas 2, nu groep 4, niet meer naar school mocht, raakte hij erdoor in een isolement. Ook werden Joodse mensen verplicht op het hart een gele Jodenster te dragen. “Ze moesten dat stukje textiel nota bene zelf betalen”, aldus Waterman.

Vader Waterman was een man van gezag, had via zijn wetenschappelijke werk veel contacten met Duitse collega’s en sprak ook uitstekend Duits. Daardoor slaagde hij er lange tijd in om het gezin te behoeden voor internering en deportatie. In 1943 moest het gezin er toch aan geloven en werd het hele gezin met de al lange tijd onder de trap gereedstaande reisbagage vervoerd naar een kamp in Barneveld.

Gelukkige tijd
In tegenstellig tot zijn ouders had de achtjarige Ronald daar een gelukkige tijd, omdat hij daar als kind niet meer geïsoleerd was, maar kon omgaan met ook sterdragende leeftijd- en lotgenoten. Hij werd bovendien aangesteld als assistent van de bioloog doctor Speijer die de gevangenschap in Barneveld gebruikte om verder te werken aan zijn verzameling van uiteindelijk 23.0000 insecten die bewaard is gebleven en te bezoeken is bij Naturalis in Leiden. “Ik heb daar de schoonheid van de natuur ontdekt. Ik ben van de natuur gaan houden en ik hou nog steeds heel erg van alles wat de natuur zo mooi maakt. Het was  ook van de bronnen voor zijn latere levenswerk, wat onder meer tot uiting kwam in het Bouwen met de Natuur.”

Uiteindelijk kon ook het gezin Waterman niet ontkomen aan deportatie naar het doorgangskamp Westerbork in Drenthe. Daar was het leven veel slechter, harder en ruwer dan in Barneveld. In totaal zijn vanuit Westerbork 102.000 Nederlandse Joden naar de concentratie- en vernietigingskampen gedeporteerd om te worden vergast of om zware dwangarbeid te verrichten onder veelal rampzalige omstandigheden.

Iedere week ging er een trein met een kleine duizend mensen vanuit Westerbork naar kampen in Sobibor, Auschwitz, Bergen Belsen en Theresienstadt en iedere week hadden de kampbewoners de spanning of ze wel of niet op de lijsten zouden staan. De namen werden op de avond voor het vertrek voorgelezen.

Ziek in Westerbork
Het leven in de barakken op het open terrein in Westerbork was dramatisch. Mensen zaten op elkaar gepropt en de strozakken van de gestapelde bedden wemelden van de luizen en ander ongedierte. Het was puur overleven daar in Westerbork. Dat was het voor Ronald Waterman helemaal toen hij ziek werd en met 41,3 graden koorts werd opgenomen in de ziekenbarak. Hij heeft zijn leven te danken aan de zeer toegewijde kinderarts dokter Wolf, die hem erdoorheen heeft gesleept. Ondanks zijn zwakke rug droeg de arts Ronald na voldoende herstel terug om hem daar aan zijn moeder te ‘overhandigen’. Uiteindelijk heeft de kinderarts zelf het vernietigingskamp Auschwitz niet overleefd.

Het was een van de schaarse momenten in zijn voordracht waarop Waterman zijn emoties even niet onder controle kon houden. Met verstikte stem stelde hij een paar keer de vraag ‘waarom?’ Waarom moest ook een door en door goede en toegewijde kinderarts zonder enige reden of aanleiding vermoord worden, zoals er tallozen zinloos de dood vonden? Bij de vraagstelling later op de avond zei Waterman dat het ook ongelooflijk stom is geweest van Hitler en zijn trawanten om zo veel talent- en betekenisvolle mensen te verjagen naar andere landen, zoals Einstein, of de dood en vernietiging in te jagen.

Theresienstadt
Uiteindelijk ging het complete gezin Waterman op 4 september 1944 naar Theresienstadt in het door Duitsland bezette Tsjechië. Dat was geen vernietigingskamp zoals Sobibor en Auschwitz, maar toch zijn daar door dwangarbeid en uitputting vele tienduizenden mensen overleden, onder wie ook veel kinderen. De leden van het gezin Waterman moesten in Theresienstadt dwangarbeid verrichten. De oudere broers moesten kleding ontluizen met gebruikmaking van Zyklon B, het gas dat ook in de vernietigingskampen werd gebruikt. Een van zijn broers is daardoor al op jeugdige leeftijd ziek geworden en relatief jong overleden.

Wonder boven wonder heeft het complete gezin Waterman – twee ouders en vier kinderen – het concentratiekamp en de oorlog overleefd. In mei 1945 is het kamp bevrijd door de Russen, maar omdat er zo veel ziekte heerste, moesten de mensen er nog anderhalve maand blijven. Intussen hadden de Duitsers geprobeerd zo veel mogelijk sporen uit te wissen. Als onderdeel daarvan moesten alle dozen met de asresten van overleden in de rivier worden geleegd en werden de dozen vervolgens verbrand. Ronald werkte als kind van tien jaar daar ook aan mee en heeft zo 30.000 overleden mensen door zijn handen laten gaan. Een jongen riep op een bepaald moment dat hij zijn eigen oma in handen had.
Intussen kwamen ook dodentransporten vanuit het oosten richting Theresienstadt. Totaal uitgemergelde bijna dode mensen aan wie Ronald een kom soep wilde geven. Twee halfdode mannen betwistten die kom soep. De een sloeg de ander dood maar de man die de klap uitdeelde, overleed ook voordat hij aan de soep kon beginnen. De tienjarige Ronald kon het toen niet meer opbrengen om zelf die soep nog te eten.

Diepste krochten
Hij heeft als kind de diepste krochten van de menselijke ziel gezien in de oorlog, maar toen hij het met zijn familieleden overleefde, hadden hij en de andere gezinsleden toch de levenskracht en de veerkracht om het leven weer aan te gaan. Vader Waterman kreeg zijn werk en functies aan de TU weer terug en werd rector-magnificus. De kinderen deden verschillende studies en vervulden belangrijke functies. Een van zijn oudere broers ontwikkelde zich tot arts/specialist. De oudste broer werd een briljante Dr/Ir chemisch technoloog die relatief jong overleed.
Zelf deed Ronald drie technische studies en ontwikkelde hij zich tot een autoriteit op het gebied van Bouwen met de Natuur. Overal ter wereld had en heeft hij adviseurschappen op het gebied van waterbeheer, bouwen in zee en allerlei milieutechnische zaken. Daags voor de voordracht keerde hij terug van Bonaire waar hij voor zijn nog steeds doorgaande werk een dag of vijf zes geweest was.
Ronald had kunnen uitwijken naar Israël, maar heeft er voor gekozen om in Nederland als Nederlander zich te ontwikkelen en zijn leven te leiden. Om niet als oorlogsslachtoffer te boek te staan maar als gewone Nederlander, heeft hij tot vijf jaar geleden altijd gezwegen over zijn oorlogservaringen. Nu hij na 33 jaar geen lid meer was van de Provinciale Staten, was de tijd er rijp voor zijn ervaringen en opvattingen te delen met mensen die er interesse voor hebben.
De manier waarop Poetin de oorlog met Oekraïne rechtvaardigt, vertoont grote overeenkomsten met zoals Hitler in 1938 rechtvaardigde dat hij Sudetenland aan Duitsland kon toevoegen, met goedvinden van onder meer het Verenigd Koninkrijk dat een slappe houding aannam, totdat Churchill premier werd.
Wat deze dictators volgens Waterman doen, is onder valse voorwendselen en met valse informatie en propaganda een loopje nemen met de waarheid. Door de democratie uit te schakelen, kunnen ze hun gang gaan. Daarom was toen en nu de les: ‘Een volk dat voor tirannen zwicht, zal meer dan lijf en goed verliezen; dan dooft het licht.’ Aldus een frase uit het beroemde gedicht van H.M. van Randwijk.

De voordracht van Ronald Waterman is via het Youtubekanaal van de Dorpskerk Pijnacker nog in zijn geheel terug te zien en te luisteren: