Filosofisch café biedt stof om diep over na te denken

Tijdens het tweede Filosofische Café dat onlangs plaats vond in de Bibliotheek in Pijnacker legde filosofe Fenneke Zeldenrust aan haar 30 bezoekers vragen voor over wat rechtvaardige beloningen zijn. Leveren eerlijke procedures rechtvaardige uitkomsten? Zijn eerlijkheid en rechtvaardigheid hetzelfde? 

Zeldenrust vertelde het verhaal over Ajax en Odysseus in de Trojaanse oorlog in de 13e à 12e eeuw voor Christus. Dit verhaal uit de Griekse geschiedenis was het vertrekpunt voor de gesprekken. De Grieken liggen al 9 jaar voor Troje. Ajax en Odysseus heb jaren samen gevochten in het Griekse leger. De grote Griekse held Achilles gaat dood door een pijl in zijn hiel, de enige plaats waar hij kwetsbaar was. Zijn waardevolle harnas, een trofee, is bestemd voor de beste, meest waardevolle soldaat in het Griekse leger. Wie moet die trofee krijgen? Het is te klein voor Ajax en te groot voor Odysseus, maar ze hebben beide het vaste voornemen om dat harnas te bemachtigen. Er kan er maar één de beste soldaat zijn.

Ajax is de man van ‘geen woorden maar daden’, de sterkste en moedigste strijder, die veel van zijn medestrijders het leven heeft gered. Odysseus is de beste spreker, slinks, een man met streken. Hij kan zich uit bijna elke situatie kletsen. Wie komt het harnas toe? Het gaat om loyaliteit en fysieke kracht tegenover hersens en trucs. Een jury die bestaat uit collega-strijders moet oordelen. Odysseus houdt een slim pleidooi. Hij zegt: ‘Mij komt dat harnas toe want we kunnen Troje niet innemen zonder een slimme truc’. Als de jury ertoe neigt om het harnas aan Odysseus toe te wijzen is Ajax woedend. Hij gaat ervan uit dat zijn collega-strijders de feiten de doorslag zouden laten geven, maar hij krijgt steeds meer het gevoel dat het helemaal niet meer over de feiten gaat, maar alleen om Odysseus’ vermogen om mensen met woorden te betoveren. Dat kan hij niet accepteren. Tot zover een zeer beknopte versie van het verhaal. 

Fenneke Zeldenrust legde aan de cafébezoekers vervolgens vragen voor: Wat is een beloning? Wat waardeert de gemeenschap meer: slimheid of hard werken? Loyaliteit of vindingrijkheid? Bij een universiteit: onderzoek of onderwijs? Bij een bedrijf: de mensen die het product maken en de dienst leveren of de marketing-medewerkers? Beloningen geven eer. We doen in Nederland vaak of eer niet zo speelt. Maar is dat zo? Bij ons worden de topmensen van de staf vaak als onvervangbaar gezien en essentieel voor wat de organisatie ziet als haar missie. De mensen op de werkvloer worden nogal eens gezien als vervangbaar. Als zij vertrekken heeft dat geen nadelige gevolgen voor de organisatie als geheel. Dat kan medewerkers het gevoel geven een wegwerpartikel te zijn. Dus: ook zij geven om eer. Ook zij willen erkenning. Als we beloningen zien uitgedeeld aan mensen om redenen die niet overeenstemmen met onze waarden krijgen we een gevoel van onrechtvaardigheid. Het tegenovergestelde van beloond worden is beledigd worden. Beledigingen kunnen woedend maken, zie Ajax. Ze kunnen tot gevolg hebben dat de groep uit elkaar valt.

Kunnen eerlijke en transparante procedures helpen om beloningsdilemma’s op te lossen en vereist rechtvaardigheid altijd eerlijkheid? Kortom, stof om diep over na te denken. Tijdens de discussie die onder de aanwezigen gevoerd werd kwamen de diverse thema’s uitgebreid aan de orde. Na afloop werd onder het genot van een drankje geanimeerde nagepraat.

Dit smaakt naar meer. Fenneke Zeldenrust is van plan om op maandagavond 16 mei a.s. een derde filosofiecafé te organiseren. Wie geïnteresseerd is: deze datum alvast noteren graag!